Wat deel je met je kind?

Wat deel je met je kind?

Wees eerlijk en behapbaar

De konijntjes die opa en oma voor hun kleinkinderen kochten, waren eigenlijk iets te jong uit het nest gehaald. Schuchter zaten ze in hun hokje en als mijn dochters van 4 en 6 ze eruit tilden om te aaien, dan hielden we ons hart vast dat ze niet doodgeknuffeld werden. Al snel trof mijn vader ze inderdaad koud en verstijfd aan in hun kooi. Maar opa en oma konden het niet over hun hart verkrijgen om dat te vertellen. Ze wilden hun kleinkinderen beschermen en grepen terug op een smoes: de konijntjes waren zogenaamd teruggegaan naar hun moeder. Mijn dochters geloofden het verhaal en treurden niet. Vrolijk huppelden ze weer verder door hun onbezorgde leven.

Tekst: Diana de Veld

sleutel

Een leugentje om bestwil? Begrijpelijk, maar niet altijd het beste wat je kunt doen. Ook niet in dit geval, vindt kinderpsychologe en opvoedkundige Tischa Neve. “Een huisdier dat overlijdt is een mooie kleine les voor kinderen om te leren omgaan met tegenslag en verdriet”, legt ze uit. “Het is niet leuk, maar uiteindelijk help je je kind ermee.”

Nou is een overleden huisdier lang niet het ergste wat een kind kan overkomen. Wat dacht je van een ouder die ernstig ziek wordt, depressief is of aan de drugs? Of een aanstaande echtscheiding, een vader in de gevangenis of seksueel misbruik in de omgeving? Ga er maar aan staan als ouder: je wilt je kind beschermen maar je wilt hem ook niet buitensluiten. Wat deel je wel met je kind, en wat niet? Welke informatie kan een kind bevatten en hoe zorg je dat je hem niet onnodig belast?

De hele buurt

Psychologen zijn het erover eens: in de meeste gevallen is liegen of verzwijgen de slechtste optie. Het is veel beter om een onderwerp bespreekbaar te maken. Zeker als je al concrete informatie hebt die voor het kind relevant is, omdat het de gevolgen ervan zal gaan merken. Bijvoorbeeld als moeder borstkanker heeft en vaak naar het ziekenhuis zal moeten gaan, misschien haar haren verliest, veel in bed ligt. “Ik zie regelmatig dat ouders er zó tegenop zien om het gesprek aan te gaan, dat ze het maar blijven uitstellen”, weet Tischa. “Ze steken hun kop in het zand.” En dat is om meerdere redenen niet handig. Bijvoorbeeld omdat een kind er uiteindelijk toch wel achter komt. De klap is nog harder als blijkt dat zijn ouders allang op de hoogte waren – of erger nog: de hele buurt! “Als een kind achteraf hoort dat papa en mama al twee jaar bezig waren met scheiden, dan voelt het zich niet serieus genomen.” Daar komt nog bij dat het vreselijk is als een kind belangrijke informatie niet rechtstreeks van zijn ouders krijgt, maar via roddels of zelfs uit de media, bijvoorbeeld als het gaat om criminaliteit.

Meedenken

Hoewel goedbedoeld, levert het verzwijgen van informatie ook lang niet altijd de beoogde bescherming op. Een kind merkt meestal tóch wel dat er iets aan de hand is. “Dat moet je echt niet onderschatten”, benadrukt Tischa. En als een kind eenmaal iets vermoedt, dan maakt hij het vaak in zijn hoofd groter dan het is, haalt er van alles bij. “Zo’n piekerend kind durft zijn ouders daar niet mee lastig te vallen, omdat hij voelt dat het onderwerp onbespreekbaar is.” De waarheid horen is voor een kind meestal prettiger. Het kan ook veel verklaren: waarom mama zoveel weg is bijvoorbeeld, als ze psychische problemen heeft. “Ouders zijn vaak heel bang voor de reactie van hun kind, maar in praktijk blijkt dat reuze mee te vallen”, stelt Tischa gerust. “Kinderen reageren vaak luchtig, ze kunnen goed relativeren. ‘Nu ga ik weer spelen’, zeggen ze dan. Dat relativeren is zelfs leerzaam voor hun ouders!” Voor kinderen is vooral de praktische kant van het nieuws van belang. Wat betekent het voor mij dat papa z’n baan kwijt is? Blijven we in hetzelfde huis wonen? Kan ik nog wel op voetbal blijven zitten? Een kind kan ook actief meedenken. ‘Als we minder geld hebben, dan gaan we toch gewoon niet op vakantie?’

Winkeldiefstal

Nog een reden om open en eerlijk te zijn tegen je kind: goed voorbeeld doet goed volgen. “Een kind dat opgroeit in een open sfeer waarin alles bespreekbaar is, zal zelf ook sneller dingen delen”, legt Tischa uit. “Dan durft je kind als puber hopelijk te vertellen dat hij voor het eerst een vriendinnetje heeft, of dat hij iets gedaan heeft wat niet mag.” Want ook fouten mogen besproken worden. Als zijn broertje of zusje een winkeldiefstal heeft gepleegd en daarvoor gestraft is, dan kan je kind daar alleen maar van leren. “Deel zoiets met elkaar, praat erover, en sluit het daarna af – het hoeft echt niet telkens terug te komen.”

Uitgeklede boodschap

Goed, we willen dus zoveel mogelijk delen met ons kind. Maar hoe? Wanneer vertel je een kind bijvoorbeeld dat papa niet zijn echte vader is, of dat hij geadopteerd is? “Aan een baby kun je dat natuurlijk niet uitleggen, maar als je je kind het in groep 7 nog moet gaan vertellen, dan maak je het nodeloos ingewikkeld”, antwoordt Tischa. “Zoiets kun je spelenderwijs vertellen – er zijn bijvoorbeeld veel leuke boekjes geschreven over adoptie.” Een kind hoeft ook niet meteen de hele waarheid te horen: hou het behapbaar, afgestemd op de leeftijd van je kind. Moeilijke details mogen best achterwege blijven. Dat is trouwens ook handig als je niet wilt dat buitenstaanders van alles te horen krijgen. “Vertel je kind dan alleen een uitgeklede boodschap die naar buiten mag, zodat je je kind niet met een geheim opzadelt”, zegt Tischa. “Je mag natuurlijk wel vertellen dat iets niet aan de grote klok hoeft.”

In het algemeen geldt dat je als ouder zelf wel aanvoelt wanneer je echt aan het liegen bent en wanneer het dus tijd is om meer te vertellen. “En probeer dan niet alsnog de waarheid te verzachten. Als je kind bijvoorbeeld ernstig ziek is, dan moet je dat vertellen én er eerlijk over zijn. Dus niet zeggen dat die behandeling wel mee zal vallen als je weet dat het veel pijn zal doen. Je kind moet op je kunnen vertrouwen.”

Huilbui

Als je je kind echt iets vervelends moet aankondigen, een overlijden of een echtscheiding bijvoorbeeld, dan zul je dat goed voor willen bereiden. Welk verhaal breng je je kind? Praat daarover met je partner of met anderen, schakel eventueel een kinderpsycholoog in. Als het mogelijk is, vertel het nieuws dan samen en in een veilige en prettige omgeving voor het kind: thuis, misschien op zijn eigen kamer. Zorg dat er na afloop tijd vrij is waarin niets hoeft, zodat je kind het nieuws rustig kan verwerken en vragen kan stellen.

Wees niet bang dat je een huilbui zult krijgen als je je kind iets ergs vertelt, dat is niet erg. “Je moet je kind natuurlijk niet met jouw emoties overspoelen – dan moet je een andere uitlaatklep zoeken”, zegt Tischa. “Maar je kind mag best weten dat jij het ook erg vindt. Als je maar laat merken dat je er vertrouwen in hebt dat je het aankunt. Zeg dat het vervelend en moeilijk zal zijn, en dat je daarom ook best mag huilen, maar dat je het samen gaat redden. Hoe heftig het ook is: we komen er wel.”

Verzwegen echtscheiding
Toen Heleen en haar man twee jaar geleden gingen scheiden, bleven ze bij gebrek aan andere woonruimte lange tijd in hetzelfde huis blijven wonen. Ze gingen zelfs nog als gezin op zomervakantie. Hun kinderen, toen 6 en 4 jaar oud, bleven al die tijd in het ongewisse. “Wat mij betreft hadden we het ze eerder verteld, maar mijn man wilde dat niet”, vertelt Heleen. Pas toen bekend werd dat Heleen elders terecht kon, kwamen de kinderen te weten dat hun ouders uit elkaar gingen. “Ik vertelde het ze op zaterdag – mijn ex was erbij, maar hij wilde zelf niet het woord voeren. Een paar dagen daarna ben ik met mijn koffers vertrokken.”
Het gesprek verliep rustig. “Ik vertelde dat mama en papa niet meer verliefd op elkaar waren en dat mama daarom ergens anders ging wonen. Een nieuw huis, waar de kinderen ook hun eigen kamer zouden krijgen. Ze reageerden vrij laconiek en vooral praktisch. Zo wilden ze mee helpen een nieuw huis te zoeken en boden me hun spaarpot aan. Al vrij snel vroegen ze: mogen we nu dan iets te drinken?” Heleen had de rest van de dag vrij gehouden, voor het geval de kinderen nog met vragen zouden komen. Maar die hadden ze niet. Ze leken ook niet boos, verdrietig of bang. “Ze hebben gelukkig ook nooit gedacht dat het aan hen lag.” De boodschap – ‘we zijn niet meer verliefd’ – hield Heleen bewust simpel. “Op deze manier hield ik het ook meteen bij ons.”
Heeft ze achteraf gezien het idee dat de kinderen al eerder door hadden dat het niet goed zat tussen hun ouders? “Dat weet ik wel zeker”, antwoordt ze resoluut. “Kinderen vangen toch wel wat op, al kunnen ze het niet plaatsen. Ik heb het gevoel dat na het gesprek meer dingen voor ze op hun plek vielen. Het gaf ze rust.” Als ze ooit met meer vragen komen over de scheiding, dan zal Heleen ze eerlijk antwoorden. “Maar ik betwijfel of dat gebeurt”, zegt ze. “Ik denk dat ze uit loyaliteit geen vragen zullen stellen.”