Op 3 november ontving het SWITCH-consortium onder leiding van prof. Hugo van der Kuy een Parel van ZonMw. Hun SWITCH-trial bewees dat het goed mogelijk is om na een eerste coronavaccinatie met Janssen te switchen naar Moderna of Pfizer: het combineren van vaccins leidt tot een betere bescherming. Met hun doeltreffende samenwerking en enthousiaste inzet wisten de onderzoekers, ondanks de lastige omstandigheden, snel nieuwe kennis te vergaren.
Tekst: Diana de Veld
Tijdens een ontwrichtende pandemie een studie opstarten is geen peulenschil. Dat ervoer ziekenhuisapotheker prof. dr. Hugo van der Kuy (Erasmus MC) bij het opzetten van de SWITCH-studie, die moest vaststellen of je veilig en effectief kunt switchen naar een ander type coronavaccin bij het toedienen van de tweede prik. ‘In het begin ondervonden we veel weerstand: het was voorjaar 2021, de vaccinatiecampagne liep net, was dit wel het juiste moment? Maar het enthousiasme overheerste. We hebben doorgezet en uiteindelijk is iedereen heel blij met de resultaten’, zegt hij.
Therapeutisch beter
In eerste instantie was de wens om verschillende vaccins te kunnen combineren vooral logistiek gedreven. ‘Die mogelijkheid maakt vaccinatierondes makkelijker. Maar gaandeweg kwamen er aanwijzingen dat het combineren van vaccins ook béter zou kunnen werken. Zo verschoven we van een logistieke naar een therapeutisch reden.’ De SWITCH-studie includeerde 461 gezondheidswerkers die al een Janssen-vaccinatie tegen SARS-CoV-2 hadden gekregen. ‘We wilden weten: is één Janssen-vaccinatie voldoende? En zo nee, moet je dan die tweede keer vaccineren met Janssen, Moderna of Pfizer?’
Beste combinatie
De deelnemers werden volgens deze scenario’s gerandomiseerd over vier groepen. ‘We maten daarna op meerdere momenten de immunologische respons in het bloed. De afweer bleek heel veel sterker bij mensen die een tweede vaccin kregen dan bij slechts één vaccinatie. Verder bleek een tweede vaccinatie met Moderna of Pfizer – de mRNA-vaccins – het nog weer stukken beter te doen dan een tweede Janssen-vaccinatie. De bijwerkingen verschilden niet significant.’
Lage-inkomenslanden
Waarom keken de onderzoekers alleen naar combinaties met telkens Janssen als eerste vaccin? Dat is toch niet het meest gebruikte vaccin? ‘Dat klopt, al zijn er in Nederland toch ongeveer 900.000 mensen mee gevaccineerd. Maar in de staat New York bijvoorbeeld kregen 13 miljoen mensen een Janssen-vaccinatie. In lage-inkomenslanden was de eerste vaccinatie meestal ook geen mRNA-vaccin zoals Pfizer of Moderna, maar een vaccin gebaseerd op virusvectoren, zoals het Janssen-vaccin. Inmiddels zijn mRNA-vaccins ook voor lage-inkomenslanden veel beter beschikbaar. Dankzij onze studie weten zij nu dat ze verschillende vaccins veilig en effectief kunnen combineren.’
In de beleidsstukken
Van der Kuy voelt zich vereerd met de Parel van ZonMw, zegt hij. ‘Het was een onderzoeksproject met veel hoogte- en dieptepunten. We hebben heel hard gewerkt met z’n allen maar kregen ook veel energie van dit project. We voelden de maatschappelijke verantwoordelijkheid.’ De samenwerking tussen Erasmus MC, UMC Groningen, Amsterdam UMC en Leids UMC pakte goed uit. ‘We kenden elkaar nog niet, maar dat veranderde snel door de wekelijkse online-overleggen, vaak in de avonduren.’ Onderzoek doen in roerige tijden vormde een flinke uitdaging, maar er zaten ook leuke kanten aan, vertelt de onderzoeker. ‘Bij mijn eerdere studies heb ik nooit meegemaakt dat de overheid de conclusies zó snel overnam. De RIVM en de Gezondheidsraad gebruikten onze data en via hen belandden die al na ruim een maand al in de beleidsstukken voor de Tweede Kamer.’
Blijven praten
De multidisciplinaire samenwerking met onder meer virologen, immunologen en internisten vond Van der Kuy heel waardevol. ‘Ik heb wel gemerkt dat je moet blijven praten met elkaar: zit iedereen nog op dezelfde lijn? Er waren soms moeilijke momenten; we werkten onder hoge tijdsdruk en moesten ingewikkelde besluiten nemen. Ons zorgvuldig uitgedachte studieprotocol moest bijvoorbeeld op de schop toen de minister eind 2021 besloot dat iedereen een tweede booster kreeg. Maar steeds weer kwamen we er samen sterker uit.’
Vervolgstudie
De hoogleraar benadrukt hoe hard het hele team heeft gewerkt. ‘Daar ben ik echt trots op. Promovenda Roos Sablerolles heeft zich bijvoorbeeld vol overgave op gestort op de studie en op onze publicatie in de England Journal of Medicine.’ In de vervolgstudie – SWITCH-ON – zullen de onderzoekers bij dezelfde deelnemers uitzoeken hoe vaak een booster nu echt nodig is. ‘Dat doen we door zeven dagen na de booster te kijken of er al voldoende respons is. Zo ja, dan is de afweer blijkbaar nog zó sterk, dat de booster eigenlijk niet nodig was. Wellicht kunnen we dan in de toekomst toe met slechts één booster per jaar.”