Coronacrisis of niet: een overvloedig kerstdiner laten we ons niet ontnemen. Tijdens de feestmaand slaan veel mensen naast lekkere hapjes ook tabletten in tegen brandend maagzuur. Minstens 3 miljoen Nederlanders slikken maagzuurremmers. Is dat wel verstandig? Hoe kom je eigenlijk aan brandend maagzuur – en hoe kom je er vanaf?
tekst: Diana de Veld
Feit: Maagzuur is nuttig.
‘Maagzuur breekt voedsel op in kleine stukjes, zodat de dunne darm er voedingsstoffen uit kan opnemen’, vertelt maag-darm-leverarts dr. Pieter Jan de Jonge van het Erasmus MC. ‘Daarnaast zitten er nog andere stoffen in maagsap die je spijsvertering helpen.’ Doordat maagzuur erg zuur is – ongeveer net zo zuur als citroensap – doodt het ook slechte bacteriën. ‘Daarmee kun je maag-darm-infecties voorkomen’, zegt prof. David van Bodegom, hoogleraar Vitaliteit aan de Leyden Academy. ‘Aaseters zoals gieren hebben niet voor niks de zuurste maagsappen: op de dode dieren die zij eten kunnen allerlei schadelijke micro-organismen leven.’
Fabel: Maagzuur doet altijd pijn.
De maag is bekleed met cellen die heel goed tegen zuur kunnen. In je maag voel je er dus niets van, tenzij je er een wond of maagzweer hebt. Maar de slokdarm is wat minder goed toegerust op zuur. ‘Soms stroomt er een beetje maagzuur terug de slokdarm in’, vertelt De Jonge. ‘Kort na de maaltijd is dat heel normaal. Ook daar voel je in principe niets van.’ Het wordt pas als een probleem als er te vaak en te veel maagzuur de slokdarm instroomt. ‘De binnenbekleding van je slokdarm kan er dan gevoelig voor worden. Als je het maagzuur voelt branden, meestal achter je borstbeen, dan heet dat refluxziekte. Het gaat vaak gepaard met oprispingen. Soms krijgen mensen ook maagsap of voedselresten in de mond.’ In de westerse wereld heeft 10 tot 20% van de volwassenen minstens één keer per maand last van refluxklachten. Een op de twintig heeft er zelfs vaker dan tweemaal per week last van.
Feit: Het middenrif speelt ook een rol.
In het ideale geval blijft het maagzuur gewoon daar waar het hoort: in de maag dus. Tussen de slokdarm en de maag zit daarom een sluitspier (in de volksmond ook wel een ‘klepje’ genoemd) die de maaginhoud op zijn plek houdt. Soms gaat die sluitspier even open: om eten door te laten naar de maag, of als je moet boeren of overgeven.
De slokdarm loopt door je middenrif, dat is een grote platte spier tussen je buikholte en borstholte. ‘Het middenrif helpt om de maag af te sluiten’, legt De Jonge uit. ‘Mensen met refluxziekte hebben vaak een zogenoemde middenrifbreuk: de opening in het middenrif waar de slokdarm doorheen loopt is dan verwijd. Een klein deel van de maag kan naar boven glippen, naar de borstholte. De sluitspier tussen de slokdarm en maag gaat dan lastiger dicht, waardoor er makkelijk maagsappen de slokdarm instromen.’ Naast een middenrifbreuk zijn er ook andere oorzaken die kunnen leiden tot refluxziekte, waaronder overgewicht, roken, alcoholgebruik en een trage lediging van de maag.
Feit: Door overgewicht heb je meer kans op brandend maagzuur
Een middenrifbreuk speelt weliswaar een rol bij brandend maagzuur, maar is niet dé grote boosdoener, zegt Van Bodegom. ‘Het is echt niet zo dat de mens verkeerd ontworpen is en dat om die reden miljoenen Nederlanders maagzuurklachten hebben.’ Hij maakt een vergelijking met zwangere vrouwen. ‘Die hebben in de laatste maanden van de zwangerschap vaak last van opkomend maagzuur. Dat komt doordat hun maaginhoud omhoog geduwd wordt door de baby. In ons land is meer dan de helft van de bevolking eigenlijk permanent zwanger – alleen dan niet van een kind, maar van lichaamsvet’, zegt hij, doelend op de meer dan 50% Nederlanders met overgewicht. Een dikke buik zorgt voor druk op de maag. De Jonge: ‘Maar het gaat niet alleen om die toegenomen druk op de maag. Bij mensen met overgewicht en zwangeren zijn er ook hormonale veranderingen waardoor de slokdarmsluitspier slapper wordt. Doordat we in Nederland steeds dikker worden, zien we een duidelijke toename van maagzuurklachten en de complicaties daarvan.’
Feit: Meer dan drie miljoen Nederlanders slikken tabletten vanwege maagzuurklachten.
Volgens de Nederlandse huisartsenrichtlijn is de eerste behandelkeuze bij maagzuurklachten een gezonde leefstijl. Pas als dat niet helpt, komen medicijnen in beeld. ‘Te beginnen met de lichtste variant: de maagzuurbinders’, zegt De Jonge. ‘Dat zijn tabletten met onder meer kalk, die het maagzuur neutraliseren.’ Bekende voorbeelden zijn Rennie en Gaviscon. Ze werken plaatselijk en kortstondig en je kunt ze zelfs bij het tankstation kopen. In praktijk gebruiken de meeste patiënten echter zwaardere varianten. Bijvoorbeeld een H2-receptorantagonist, zoals ranitidine. Dit type medicijn zorgt dat je minder maagzuur aanmaakt. En dan zijn er nog de protonpompremmers, die eveneens de maagzuurproductie verlagen. Voorbeelden zijn Omeprazol en Pantoprazol. Je slikt ze eens per dag. Deze medicijnen werken het meest effectief en worden dan ook het meest voorgeschreven. Drie miljoen Nederlanders slikken protonpompremmers op recept. En je kunt ze ook zónder recept kopen. Een slechte zaak, vinden veel artsen. ‘Je kunt maagzuurklachten veel beter op een andere manier aanpakken’, zegt Van Bodegom. ‘Als patiënten niet langs de dokter gaan, mis je die kans. Vaak is zo’n zwaar middel helemaal niet nodig.’ De Jonge zou ook liever willen dat de patiënt eerst een afspraak bij de huisarts maakt. ‘Al was het maar omdat er ook iets ernstigers aan de hand kan zijn. Die patiënten mis je anders.’
Fabel: Maagzuurtabletten zijn onschadelijk.
Maagzuurbinders als Rennie en Gaviscon werken kortstondig, plaatselijk en met nauwelijks bijwerkingen. ‘Toch moet je ze niet heel vaak slikken: te veel kalk in het lichaam kan schadelijk zijn voor de nieren en voor hart en bloedvaten’, merkt Van Bodegom op. Protonpompremmers kennen meer bijwerkingen. Zo komen bij langdurig gebruik drie keer zo vaak darminfecties voor, waarschijnlijk doordat maagzuur normaal gesproken de ziektekiemen doodt. Ook longontstekingen worden vaker gezien. ‘En er zijn zwakke verbanden met tekorten aan bepaalde vitaminen en mineralen en met botontkalking. Het gaat dan om lage percentages’, zegt De Jonge. Van Bodegom: ‘Maar als er drie miljoen mensen zulke medicijnen gebruiken, dan kom je alsnog op grote aantallen.’ De Jonge: ‘Aan de andere kant: de mensen die protonpompremmers krijgen voorgeschreven hebben ook andere risicofactoren voor deze klachten. Het is nooit aangetoond dat de klachten echt door de medicijnen ontstaan. Maar natuurlijk moet je altijd kritisch kijken of langdurig gebruik van deze medicijnen echt nodig is.’
Fabel: Maagzuurremmers zijn voor niemand goed.
Het is weliswaar beter om maagzuurklachten zonder gebruik van medicijnen te verhelpen (zie tips) of met een lichter medicijn, maar voor sommige patiënten zijn protonpompremmers absoluut noodzakelijk. De voordelen wegen dan duidelijk op tegen de nadelen. ‘Het gaat bijvoorbeeld om patiënten met een maagzweer, een ontstoken slokdarm of een Barrett slokdarm’, licht De Jonge toe. Een maagzweer ontstaat meestal door een bacterie (Helicobacter pylori) of ontstekingsremmers (bijvoorbeeld diclofenac). Slokdarmontsteking ontstaat door een chronische prikkeling door maagzuur, en ook daarvoor zijn protonpompremmers de aangewezen behandeling. ‘Zo’n slokdarmontsteking is goedaardig, maar als je hem niet behandelt kun je een Barrettslokdarm ontwikkelen. En dat verhoogt de kans op slokdarmkanker’, legt De Jonge uit.
Bij een Barrett slokdarm verandert een deel van de binnenlaag van de slokdarm in weefsel dat eigenlijk in de maag horen. ‘Het is een logische aanpassing, want daardoor is je slokdarm minder gevoelig voor maagzuur. Maar deze cellen kunnen soms onrustig en zelfs kwaadaardig worden.’ Heel groot is die kans overigens niet: van elke 200 mensen met een Barrett slokdarm, krijgt er elk jaar één iemand een vroege vorm van slokdarmkanker. ‘Maar we laten deze mensen wel regelmatig op controle komen voor een kijkonderzoek en we schrijven ze altijd maagzuurremmers voor,’ aldus De Jonge.
Feit: Bij bepaalde klachten moet je zeker naar de dokter.
Maagzuurklachten zijn eigenlijk altijd een reden om in te grijpen. Maar bij bepaalde klachten moet je absoluut naar de dokter, namelijk als je spontaan gewicht verliest of als voedsel blijft hangen in de slokdarm. Er kan dan sprake zijn van een slokdarmontsteking of slokdarmkanker. Dit kan worden vastgesteld met een kijkonderzoek via de mond, waarna er een behandeling volgt.
[kader] Tips tegen maagzuurklachten
– ’s Nachts last van zuurbranden? Laat de zwaartekracht je helpen en plaats het hoofdeinde van je bed hoger, bijvoorbeeld met klossen. Gebruik geen extra hoofdkussen: je ligt dan in een knik, wat de klachten juist kan verergeren.
– Zorg dat je niet vlak voor het slapengaan eet. Met een volle maag komt er eerder maagzuur omhoog en als je eet, neemt je maagzuurproductie ook nog eens toe.
– Stop met roken, want dat verergert maagzuurklachten. Mogelijk irriteert de rook de binnenlaag van de maag, waardoor er meer zuur wordt aangemaakt.
– Probeer af te vallen. Dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan in een maatschappij die uitnodigt tot ongezond leven. Je kunt hulp zoeken, bijvoorbeeld bij een leefstijlcoach. Dit wordt vaak vergoed door de zorgverzekeraar.
– Door kauwgom te kauwen of regelmatig kleine slokjes water te drinken, help je het maagzuur om terug te stromen naar de maag.
– Hou een dagboek bij waarin je bijhoudt wat je eet en drinkt en welke klachten je hebt. Sommige mensen krijgen veel last van zuurbranden na het gebruik van koffie, alcohol, chocolade, zure dranken of pittig eten. Dit verschilt van persoon tot persoon.
– Ook hoeveel je eet kan invloed hebben – probeer eens vaker kleine beetjes te eten in plaats van enkele grote maaltijden.
– Voorkom verstopping. Als je moet persen op het toilet, komt maagzuur eerder omhoog. Eet daarom volop groente en fruit en kies voor volkorenbrood.