Bodyscan: wel of niet?

 

Het lijkt een goed idee: een bodyscan om te onderzoeken of je gezond bent. Maar wat als ze dan iets vinden? En als dat iets is wat niet kan worden behandeld? De voors en tegens van de total body scan.

tekst: Diana de Veld

Of ik voor Radar+ een artikel wil maken over de total body scan, een medisch onderzoek waarbij je doorgelicht wordt om te checken of er misschien ergens in je lichaam iets hapert. En of ik dan zelf ook zo’n scan zou willen ondergaan, luidt de vraag. Wat een leuk idee, is mijn eerste gedachte. Straks kan ik MRI-scans bekijken van mijn eigen hersenen, longen, lever en nieren: hartstikke interessant! Maar dan komt de twijfel opzetten. Wat nou als ze ‘iets’ vinden? Dan ben ik niet meer gewoon gezond, maar een mogelijke patiënt. Dan móet ik er ook iets mee: vervolgonderzoek, misschien een behandeling… Als die tenminste bestaat. Want wie weet ontdekken ze iets wat niet te genezen is, zoals alzheimer. Dan zit ik mooi met die deprimerende kennis opgescheept. Aan de andere kant: misschien vinden ze wel een ziekte in een heel vroeg stadium en is het júist nog goed te behandelen! Zal ik niet enorme spijt hebben als ik in de toekomst bij de dokter kom met de een of andere tumor en het blijkt al te laat? ‘Tja dokter, ik had het al veel eerder kunnen weten, maar ik durfde die scan niet aan…’

Verdeelde meningen

Ik bespreek mijn twijfels met mijn man. Hij staat er op zich wel positief tegenover. ‘De kans dat ze iets vinden is klein. En als ze iets vinden, dan ben je er vroeg bij, toch?’ Andere mensen zijn terughoudender. ‘Ik zou het nooit doen’, roept een collega meteen. ‘Voor je het weet ben je een patiënt.’ Weer een andere collega is bang dat hij problemen zou krijgen met het afsluiten van een hypotheek of verzekering.

Online vind ik een kritische column over total body scans van hoogleraar Gezondheidsrecht Jos Dute (Radboud Universiteit). Ik besluit hem mijn twijfels voor te leggen. ‘Ik zou het zelf niet doen’, zegt hij. ‘Je eerste gedachte is misschien: natuurlijk! Mijn auto moet ook om de zoveel tijd een APK. Is er niks aan de hand, dan ben ik gerustgesteld. En is er iets mis, dan laat ik hem toch repareren? Maar je kunt een lichaam niet vergelijken met een auto. Bij veel uitslagen – een hogere waarde in het bloed, iets afwijkends op een foto – is niet zonder meer duidelijk wat de betekenis daarvan is. Daarnaast kun je ook per ongeluk iets ontdekken dat je liever niet had geweten, bijvoorbeeld een onbehandelbare ziekte.’ Elk vervolgonderzoek geeft zelf ook risico’s, zoals de kans op een klaplong door een longonderzoek. ‘Die kans is weliswaar heel klein, maar je moet dat allemaal afwegen.’

Tevreden klanten

Ik twijfel nog steeds en verdiep me in een van de aanbieders van total body scans, Prescan. Zij werken samen met klinieken in Nederland en Duitsland. Waarom in Duitsland? ‘De huidige wet maakt geen onderscheid tussen het aanbieden van individuele health checks en bevolkingsonderzoek’, vertelt directeur Eddy van Heel. ‘En voor bevolkingsonderzoek moet je een vergunning aanvragen. Voor individuele health checks is zo’n vergunning nu niet haalbaar, daarom werken we samen met Duitse klinieken voor sommige medische onderzoeken. Er wordt gewerkt aan een nieuwe wet met meer keuzemogelijkheden voor burgers.’

Prescan biedt verschillende health checks aan, in prijs variërend van ongeveer 1000 tot 2000 euro. Bij de meest complete en duurste total body scan krijg je MRI-scans van je belangrijkste organen en bloedvaten, een uitgebreid hartonderzoek, je bloed en urine worden gecheckt en je krijgt een inwendig maag- en darmonderzoek, inclusief roesje. De goedkoopste versie biedt alleen MRI-scans. Je kunt bij Prescan mankementen opsporen als doorbloedingsstoornissen, longemfyseem, allerlei soorten tumoren en problemen met onder meer nieren, galblaas, alvleesklier, hart, prostaat, baarmoeder en eierstokken.

Wie zijn hun klanten? ‘We zien iets meer mannen dan vrouwen. De meeste mensen zijn boven de 40, gemiddeld 55 jaar’, antwoordt Van Heel. ‘Sommigen komen met lichamelijke klachten waarvoor in het reguliere circuit geen oorzaak is gevonden. Dan kijken we welk onderzoek het beste past, bijvoorbeeld een gerichte scan. Maar er komen ook veel cliënten voor een algemene health check. Zij willen weten of alles in orde is – wat meestal het geval is – en wat ze eventueel kunnen doen om gezonder te leven. Mocht er iets aan de hand zijn, dan willen ze daar op tijd bij zijn zodat er ingegrepen kan worden.’

De klantvriendelijke houding van Prescan spreekt mensen aan, vertelt Van Heel. ‘We werken met gespecialiseerde artsen die de tijd nemen voor uitleg en advies. Als we iets ernstigs vinden, dan is er een ervaren verpleegkundige bij het gesprek. We hebben een nazorgafdeling die mensen begeleidt bij wie iets is gevonden. Verder betrekken we de eigen huisarts, als de cliënt dat goedvindt. De huisarts kent de cliënt het beste en is in principe degene die doorverwijst.’

Niet alles is te zien

Prachtig die begeleiding na een slecht bericht, maar nog fijner is het natuurlijk als alles oké blijkt. In hoeverre kun je dan ook echt gerustgesteld zijn? ‘We kunnen niet alles zien met MRI, bijvoorbeeld geen ziektes van het maag-darmkanaal. Ook lymfe- en bloedziekten kun je vaak niet zien met MRI, daar zou je andere tests voor moeten doen. Verder wíllen we ook niet alles zien: we doen geen onderzoek naar onbehandelbare aandoeningen, zoals alzheimer, ALS of de ziekte van Huntington.’ Oké, ik hoef dus niet bang te zijn dat ik met de diagnose alzheimer wordt opgescheept. En hoe zit het met kennis over ziekten waar ik pas jaren later last van zou kunnen krijgen? ‘We kijken wel naar voorspellende waarden, zoals een hoog cholesterol of een hoge bloeddruk, maar dat doen we alleen voor behandelbare aandoeningen’, antwoordt Van Heel. ‘DNA-onderzoek doen we ook nog niet. We moeten eerst uitzoeken wat mensen zouden willen weten, wat een uitslag zegt en hoe betrouwbaar die is.’

Levensverzekering

Ik vertel Van Heel over de angst van mijn collega, dat hij geen hypotheek of verzekering meer zou kunnen krijgen. Is dat terecht? ‘Voor een hypotheek wordt tegenwoordig niet meer om een medische keuring gevraagd. Dat geldt ook voor de meeste verzekeringen. Voor bijvoorbeeld een ondernemers-risicoverzekering kan het wel van invloed zijn als daar een medische keuring bij komt kijken.’ Van Heel vertelt dat bij hemzelf in 2018 dankzij de total body scan een kwaadaardige niertumor is ontdekt, in een vroeg stadium gelukkig. ‘Ik heb daarna een levensverzekering afgesloten en moest vanwege mijn medische dossier 35 euro per maand meer betalen. Maar dat weegt voor mij niet op tegen het tijdig ontdekken van mijn niertumor.’ 

Vergunning nodig

Ik klop aan bij de Gezondheidsraad. Hoe staan zij tegenover total body scans? Vooralsnog niet positief, zo blijkt. ‘Screening heeft altijd nadelen en soms voordelen’, zegt woordvoerder Eert Schoten. Bij total body scans ziet hij meer nadelen dan voordelen. Bijvoorbeeld het risico op het ontdekken van onbehandelbare aandoeningen. Ook onterechte verwijzingen zijn een nadeel. Dat levert ongerustheid op en de vervolgonderzoeken kunnen soms complicaties geven. En dan zijn er nog de kosten. De total body scan – die vrij prijzig is – betaalt iemand weliswaar zelf, maar de kosten voor een eventueel vervolgtraject krijgt de maatschappij op het bordje. Ook zijn er zorgen over valse geruststelling: mensen zouden gezondheidsklachten kunnen gaan negeren als ze volgens de scan gezond waren. Maar de voordelen dan? ‘Het is wetenschappelijk nog niet aangetoond dat het uitvoeren van total body scans gezondheidsvoordelen oplevert in termen van een langer leven of een betere gezondheid’, zegt Schoten. ‘Dat ligt anders voor de bevolkingsonderzoeken naar darm-, borst- en baarmoederhalskanker.’

Onderzoek door TNO

 Prescan heeft inmiddels heel veel ervaring opgebouwd en wil die gedegen in kaart brengen. Het bedrijf schakelde daarom TNO in voor een wetenschappelijk onderzoek naar de ervaringen van 3603 cliënten. Zij kwamen allemaal voor MRI-scans van hun hersenen, halsslagaders, bovenbuik en onderbuik/bekken, in combinatie met een uitgebreid cardiologisch onderzoek. ‘Bij ongeveer een op de negen werd iets afwijkends gezien waarvoor iemand een verwijzing kreeg’, vertelt maag-darm-lever-arts prof. dr. Daan Hommes (Leids Universitair Medisch Centrum). Hij was wetenschappelijk adviseur bij het TNO-onderzoek en werkt aan een wetenschappelijke publicatie. ‘De meeste afwijkingen werden gevonden met de MRI-scan. Bij die afwijkingen ging het in 40% van de gevallen om een tumor. En bij 12% van de mensen bij wie op de MRI-scan een tumor werd gezien, bleek het uiteindelijk om een kwaadaardige tumor in een vroeg stadium te gaan. In mijn optiek is dat pure gezondheidswinst.’

Meestal terechte bevindingen

De onderzoekers wilden ook weten hoe het mensen verging die waren doorverwezen. ‘In 78% van de gevallen bevestigde het vervolgonderzoek de bevindingen van Prescan’, vertelt Hommes. ‘Bij 11% van de MRI-bevindingen bleek er uiteindelijk niets aan de hand, wat meestal eenvoudig kon worden aangetoond. Bijvoorbeeld met een echo of een CT-scan.’ Er werden geen nadelige psychische gevolgen van de total body scan vastgesteld. ‘Verreweg de meeste cliënten zouden het nog eens doen, zeggen ze. Ze geven gemiddelde rapportcijfers boven de 8 voor zowel het MRI-onderzoek als het cardiologische onderzoek. Daarbij maakte het niet uit of er iets gevonden was of niet.’ Een deel van de cliënten was gezonder gaan leven naar aanleiding van de scan. ‘Ruim 1 op de 5 mensen ging minder roken, een iets kleiner deel ging gezonder eten, meer bewegen, afvallen of minder alcohol drinken.’

Gerust gevoel

Ook Annemarie van Roosmalen (40) ging gezonder leven na haar total body scan. ‘Roken deed ik gelukkig allang niet meer, maar uit de long- en fietstest bleek dat mijn conditie niet zo goed was. Daarom ben ik gaan sporten.’ Haar eerste total body scan was acht jaar geleden, vertelt Annemarie. ‘Mijn tweede kindje was toen net geboren. Omdat ik geadopteerd ben, had ik maar heel weinig kennis over mijn eigen medische achtergrond. Ik wilde weten of mijn gestel wel goed in elkaar zat, ook voor mijn kinderen.’ Wat Annemarie wél wist, was dat in haar biologische familie borstkanker voorkwam. ‘Daarom wilde ik ook een mammogram laten maken, als extra onderzoek. Ze vonden een afwijking in mijn borst die op zich niet verontrustend leek, maar omdat ik mogelijk een erfelijke aanleg had is het toch verder uitgezocht.’ De afwijking bleek meest waarschijnlijk goedaardig, met een heel kleine kans op kwaadaardigheid. ‘Maar de artsen willen wel graag dat ik elke drie jaar naar het ziekenhuis kom voor controle.’
Na Annemaries veertigste verjaardag koos ze opnieuw voor een total body scan, maar dan een minder uitgebreide. Alles was in orde en haar conditie bleek inderdaad verbeterd. Annemarie wil zo’n scan elke vijf jaar laten herhalen. ‘Het geeft mij een gerust gevoel, al weet ik dat een goede uitkomst geen garantie geeft. Maar ik voel me er toch prettiger bij.’ Zou ze mij zo’n scan aanraden? ‘Zeker wel, als het bij je past voegt het echt iets toe. Maar ik ken ook mensen die er geen tijd voor willen vrijmaken. Die zeggen: ik merk het vanzelf wel wanneer er iets mis is.’

Zowel vóór als tegen de total body scan valt veel te zeggen, maar uiteindelijk blijft het je eigen afweging. Zelf neig ik steeds meer naar ‘nee, toch maar niet’. Dan ontvang ik het nare bericht dat een broer van mijn vader kanker heeft. De afgelopen jaren kregen steeds meer ooms en tantes de gevreesde diagnose. Misschien zit het wel in de familie…? Aan de andere kant: ik ben een hele generatie jonger. Geen zeventiger, maar een veertiger. Ik weet het zeker: ik doe het niet. Of in ieder geval: niet nu. Misschien schuif ik ooit alsnog die scanner in.

Gepubliceerd in Radar+, zomer 2019